Προσλήψεις της φτώχειας

Η κυνική ρήση της Θάτσερ, ότι “Δεν υπάρχει αυτό που αποκαλούν Κοινωνία, παρά μόνο άτομα και οι οικογένειές τους”, ούτε ήρθε ξαφνικά από τον ουρανό, ούτε από την άλλη έπεσε σε ξερό έδαφος. Βλέποντας σήμερα το είδος του ανθρώπου που κυριάρχησε τις τελευταίες δεκαετίες, η Θάτσερ ήταν μάλλον μπροστά από την εποχή της. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός στην πιο ακραία του μορφή, δεν θα κατόρθωνε να επιβιώσει για τόσο πολύ, αν δεν μπόλιαζε με τις αξίες του, τις αγοραίες αξίες, τα μυαλά και τις νοοτροπίες μεγάλου τμήματος των δυτικών κοινωνιών.

Ο νεοφιλελευθερισμός σαν κυρίαρχη ιδεολογία πλέον, απομόνωσε τον άνθρωπο από τον κοινωνικό του περίγυρο, σε ρόλο μάλιστα ανταγωνιστή και όχι συμμάχου, και τον κατέστησε τον μόνο υπεύθυνο τόσο για τις επιτυχίες όσο και για τις αποτυχίες του. Κρύο σύμπαν, θα μου πείτε, και γυμνό, αλλά όσο η ανάπτυξη μπορούσε ακόμα να δανείζεται από το μέλλον, χρήματα και ψευδαισθήσεις, το δόγμα της ΤΙΝΑ θα παρέμενε ακλόνητο. Μόνο μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα θα μπορούσαν ν’ ανθίσουν η απόλυτη βουλησιαρχία του Νew Age, και συγγραφείς σαν τον Κοέλιο, που έκαναν τον κόσμο να πιστεύει ότι εφ όσον η θέλησή του ήταν ισχυρή, ακόμα κι ολόκληρο το σύμπαν θα μπορούσε να κινητοποιηθεί για να την ικανοποιήσει. Έτσι όσοι δεν κατάφερναν να κινητοποιούν το σύμπαν και ως εκ τούτου, συνέχιζαν να διάγουν βίο δυσμενή, δεν είχαν κανέναν άλλον να κατηγορούν, παρά μόνο την αδύνατή τους θέληση και φύση.

Αυτή λίγο πολύ ήταν και η εικόνα που είχαν οι αμερικανοί, εκεί πίσω στο 2001, για τους φτωχούς. Σε μια δημοσκόπηση του National Public Radio, του Kaiser Family Foundation, και του Kennedy School of Government του Πανεπιστημίου του Harvard, περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες είχαν απαντήσει ότι οι φτωχοί δεν κάνουν και πολλά πράγματα για να βγάλουν τους εαυτούς τους από τη φτώχεια. Σαν κύριες δε αιτίες φτώχειας αναφέρθηκαν η χρήση ναρκωτικών, η έλλειψη κινήτρων, η κακή ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης, το δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, η παρακμή των ηθικών αξιών, ενώ πολύ λίγοι ονομάτισαν την έλλειψη θέσεων εργασίας, σαν τη βασική αιτία.

Θα περίμενε κανείς η πρόσφατη οικονομική κρίση, που οδηγεί όλο και περισσότερους ανύποπτους στη φτώχεια, να είχε κάνει πολλούς να αλλάξουν γνώμη, ώστε οι ευθύνες να καταλογίζονται περισσότερο στα αίτια και τις συνθήκες της κρίσης, παρά στους ίδιους τους φτωχούς. Παρά ταύτα η κοινή γνώμη φαίνεται να παραμένει εγκλωβισμένη στις παλιές της εκτιμήσεις. Στη Μ. Βρετανία που τέθηκε το ερώτημα, σχετικά με το ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν στη φτώχεια, ο παράγοντας «τεμπελιά» ενώ το 1986 συγκέντρωνε το 19% των εκτιμήσεων, το 2009 συγκέντρωνε το 26%. Αντίθετα, ο παράγοντας «κοινωνική αδικία», ο οποίος το 1986 έπαιρνε ένα 25%, το 2009 μετά βίας έπιανε το 19%.

Παρόμοια αποτελέσματα, σχετικά με την πρόσληψη που έχει η βρετανική κοινωνία για το ύψος των κοινωνικών επιδομάτων έδειξε και μια άλλη δημοσκόπηση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού NatCen. Από το 1983 μέχρι το 2009 που συλλέγονται στοιχεία, όλο και περισσότεροι βρετανοί θεωρούν ότι οι κοινωνικές παροχές είναι αρκετά υψηλές και ότι αυτός είναι ο λόγος που οι άνεργοι δεν μπαίνουν καν στον κόπο να ψάξουν για δουλειά. Ενώ το 1983 το ποσοστό αυτό ήταν 35%, το 2009 αυξήθηκε στο 54%.

Στις ΗΠΑ, η κοινή γνώμη δεν είναι επίσης πολύ διαφορετική. Δημοσκόπηση της εταιρίας Rasmussen τον περασμένο Αύγουστο, έδειξε ότι ένα 49% των αμερικανών πιστεύει ότι τα κυβερνητικά προγράμματα αυξάνουν το επίπεδο της φτώχειας, ενώ μόνο το 20% πιστεύει το αντίθετο. Ένα 61% πιστεύει ότι για την ανεργία φταίνε οι μετανάστες και ένα 71% ότι τα κοινωνικά κονδύλια τα καρπούνται δικαιούχοι με υψηλά προσόντα.

Στην Ελλάδα οι κοινωνικές παροχές είναι ήδη ελάχιστες, και το επίδομα ανεργίας πενιχρό, ώστε οι ενδοιασμοί των αγγλοσαξονικών κοινωνιών να μην βρίσκουν άμεση εφαρμογή. Όχι ότι η εγχώρια κοινή γνώμη δεν έχει προβληματιστεί για τα αίτια της φτώχειας. Θα μπορούσε να την αποδώσει και στους ίδιους τους φτωχούς, αν δεν υπήρχαν οι Δημόσιοι Υπάλληλοι. Α! Και οι μετανάστες... 

cynical